با سلام و عرض ادب همانطور که میدانید از چک میتوان استفاده خوب و بد نمود. باید قبل از دادن دسته چک به یک فرد قوانین و فرهنگ استفاده از آن به او بطور کامل آموزش داد. خیلی ها به دلیل ناآگاهی و استفاده ناصحیح از چک به زندان افتاده و مشکلات جدی برایشان پیش آمده است. قابل توجه است که بسیاری از متهمان زندانها را افرادی تشکیل می دهد که به سبب ناآگاهی از قانون چک گرفتار شده اند. در این نوشتار قصد بر آن است که به شیوهای ساده درباره نکات مهم امنیتی در صدور چک مطلب عنوان شود. در کنار همه این توضیحات به این نکته مهم توجه کنیم که چک بر خلاف تصور عموم عندالمطالبه است. مطابق با ماده 311 قانون تجارت، شرايط صحت چك شامل: محل صدور، تاريخ صدور، امضاء صادر كننده چك، مبلغ چك ميباشند. با فقدان هريك از شرايط و مندرجات فوق، چك صادره فاقد ارزش قانوني بوده و از طرف بانك به علت فقدان شرايط صحت، برگشت ميشود. لذا اهتمام و دقت به موارد زیر ضروری می باشد:
شماره مسلسل چک
بطور یگانه و بدون تکرار چاپ میشود.
شماره حساب جاری
شماره معمولاً به همراه نام صاحب حساب روی تمام برگه‌های یک دفترچه چک چاپ یا مُهر میشود.
تاریخ پرداخت
طبق قانون چک این تاریخ باید به حروف نوشته شود.
گیرنده چک
از نوشتن چک در وجه حامل خودداری کنید. همچنین کلمه حامل نیز در متن چک خط بزنید. (معمولا با زدن دو امضا پشت چک از سوی دارنده اصلی، چک حکم در وجه حامل را دارد و بانک موظف است مبلغ مورد نظر را به هر کسی که چک را در دست دارد بپردازد. اما اگر واژه حواله کرد که روی برگه چک چاپ شده است را خط بزنید، دیگر قابل واگذاری به غیر نبوده و جهت نقد کردن چک، فقط خود شخص که چک به نامش صادر شده است باید به بانک مراجعه کند).
مبلغ چک
مبلغ چک را هم به ریال و هم به تومان، به عدد و نیز حروف بنویسید.
داخل شکل مستطیل که باید مبلغ به عدد نوشته شود سعی کنید از سمت چپ با کمترین فاصله به حرف «ر» در کلمه «ریال» شروع به نوشتن کنید و پس از نوشتن مبلغ در جلوی آن تا انتهای مستطیل خط تیره کشیده شود.
چنانچه بین مبلغ به عدد و به حروف مغایرتی باشد براي مبلغ مورد نظر گواهينامه عدم پرداخت صادر ميشود. (قبلاً اولويت با مبلغ كمتر بود، چه حروفي، چه عددي، ولي در حال حاضر چنین چكي قابل پرداخت نيست).
نوشتن متن چک
چکها (و اصولا هر گونه سندی) را با یک قلم بنویسید. بهتر است به جای هر نوع قلمی، از خودکار استفاده کنید. جوهر خودکارهایی از یک رنگ مشابه معمولا، حتی به‌مقداری اندک هم با خودکارهای دیگر تفاوت دارد. این تفاوت رنگ، جعل را سخت خواهد کرد.
در هنگام نوشتن متن چک حتما” خودتان (حتی اگر طرف مقابل مورد اعتماد شما باشد، هرگز اجازه ندهید دیگران متن چک را بنویسند) و با قلم خود متن چک را بنویسید (برخی از خودکارها جادویی میباشند که جوهر آن دقایقی بعد بخار میشوند و یا این قابلیت را دارند که با پاک کن، پاک شوند و مبلغ مجددا” توسط مشتری تغییر یابد).
سعی کنید چک را به آرامی بنویسید و از شتاب زدگی و عجله در نوشتن خودداری کنید و تا آن جا که ممکن است بدون قلم خوردگی چک صادر شود.
چنانچه در هنگام نوشتن دچار قلم خوردگی شدید ولو این که حرف یا یک عدد باشد پشت چک قید کنید که مبلغ فلان و تاریخ فلان صحیح است. (درحال حاضر باتوجه به صدور چک و تاییدیه آن با استفاده از سیستم حسابداری امکان قلم خوردگی و پشتنویسی چک وجود ندارد و میبایست نسبت به ابطال چک مربوطه اقدام گردد)
صفرهای مبلغ چک را به صورت دایرههایی بنویسید که به عدد ۵ شبیه نباشند و از گذاشتن نقطه به جای صفر جداً خودداری کنید.
طبق ماده 3 قانون تجارت هرگاه در متن چک شرطی برای پرداخت ذکر شده باشد بانک به آن شرط ترتیب اثر نخواهد داد. تنها اثرِ چکِ مشروط این است که چک از حالت کیفری خارج گشته و حقوقی شود.
امضای چک
هنگام صدور چک ابتدا مواردی چون تاریخ، مبلغ و… را کامل کرده، سپس آن را امضا و مهر کنید (هیچ‌گاه قبل از صدور چک‌هایتان آنها را امضا یا مهر نکنید).
از صدور چکهای مصطلح به «سفید امضا» خودداری کنید. (بهاستناد ماده 13 قانون چک، صدور چك به عنوان تضمين يا تامين اعتبار يا مشروط، وعده دار يا سفيد امضا ممنوع است، صادر كننده در صورت شكايت ذينفع و عدم پرداخت به مجازات حبس از شش ماه تا 2 سال محكوم خواهد شد).
چنانچه بدون قلم خوردگی چک را نوشتید و امضاء کردید در بالای شکل مستطیل که رقم نوشتید این کلمه را امضاء کنید؛ × بدون خط خوردگی × و دو طرف آن را با علامت ضربدر ببندید.
در انتخاب امضاء برای چک سعی کنید از امضاء ساده که به راحتی قابل جعل باشد خودداری کنید و زیر امضاء نام و نام خانوادگی را به همراه تاریخ با خط خود قید کنید.
جهت جلوگیری از آسیبها و سوءاستفادههای احتمالی پرفراژ حتماً قبل از امضاء چك انجام شود و تأييديه مربوطه نیز ضمن تهیه توسط اقدام کننده تهیه و ضمیمه چک شده باشد.
بعضی چکها ۲ امضا بوده (حتما دو نفر باید امضا کنند) و یا بدون مهر فاقد اعتبارند. این یکی از فرصت های کلاهبرداری است. خیلی مواقع صادر کننده چک بقصد پرداخت نکردن یا دیرتر پرداخت کردن چک، مخصوصاً این موضوع را پنهان میکند و چک را امضا کرده و تحویل شما میدهد. مسلماً این چک نقد نخواهد شد و تنها راه شما، شکایت حقوقی (طولانی مدت) از اوست که در آخر هم مدعی میشود که در آن لحظه فراموش کرده بودم که این چک بدون مهر فاقد اعتبار است. پس در زمان قرارداد و گرفتن چک، از صادر کننده بخواهید درج کند که این چک دو امضا نبوده و نیاز به مهر ندارد. در این صورت، اگر این مشکل پیش بیاید، می توانید از وی بخاطر کلاهبرداری و فریب شکایت نمایید.
ته‌برگ (ته سوش) دسته‌چک
پس از صدور چک ته چک را نیز کامل کنید و تاریخ چک و مبلغ چک و این که چک را به چه کسی داده اید حتماً قید کنید.
ميبايست تهسوش چكها توسط امضاءكننده ثابت به نحوي پاراف شود كه قسمتي از برگ چك را بپوشاند (پاراف در محل خط پرفراژ چك و تهسوش چك انجام شود).
دسته‌چک
از نمونه امضاء خود در قسمت ته چک، برگه و جلد دسته چک خودداری کنید تا چنانچه چک یا دسته چک مفقود شد یا مورد دستبرد قرار گرفت جعل نمونه امضاء صورت نگیرد.
چنانچه دسته چک یا یک برگ چک مفقود یا مورد سرقت قرار گرفت در اسرع وقت به بانک اطلاع دهید و طبق ماده 14 قانون چک ظرف مدت یک هفته به دادسرا مراجعه نموده و ضمن طرح شکایت دستور قضایی را به بانک تحویل دهید. چنانچه به دادسرا مراجعه نشود و دستور قضایی صادر نگردد بانک مسئولیتی نخواهد داشت و می تواند وجه چک را پرداخت و یا چک را برگشت بزند.
نبايد همزمان از دسته چكهاي متعدد مربوط به يك حساب جاري استفاده شود زیرا سبب ضعف کنترل داخلی میشود.
چكهاي باطله با قلم قرمز و بهصورت ضربدر روي چك مشخص و با عبارت ((باطل شد)) ممهور سپس پانچ و ضميمه دسته چك شود.
محل نگهداری چک
همیشه سعی کنید دسته چک را در جای امن قرار دهید و از قرار دادن آن در ماشین و یا کشوی میز کاری که فاقد قفل است و یا جیب پیراهن خودداری کنید.
چكهاي صادره در وجه اشخاص و سازمانها از جمله چكهاي مربوط به ماليات و حق بيمه و بدهي دستگاه اجرايي در محل مناسبي نگهداري و نسبت به تحويل و يا واريز آن ها به حسابهاي مربوطه بموقع اقدام گردد.
تحویل چک
چنانچه معامله و یا قراردادی با چک صورت گرفت شماره چک و مبلغ چک و تاریخ آن حتماً در متن قرارداد قید شود.
از ضمانت با چک حقوقی نسبت به افراد حقیقی و یا حقوقی جدا” خودداری کنید.
کسی که چک بلامحل صادر کند علاوه بر اینکه دادگاه او را به پرداخت مبلغ چک و خسارت وارده محکوم می کند به مجازات حبس و جزای نقدی محکوم خواهد شد.
با توجه به مشکلات و تراکم کار در بانک و برای جلوگیری از برگشت خوردن چک سعی کنید مبلغ چک را یک روز قبل از موعد آن در بانک تأمین کنید و چنانچه در تأمین وجه چک در موعد مقرر دچار مشکلی شدید حتماً با دارنده چک هماهنگی کرده به او اطلاع دهید و از او درخواست مهلت نمایید تا با برگشت خوردن چک و بدحسابی مواجه نشوید.
طبق ماده ۱۷ قانون صدور چک “وجود چک در دست صادر کننده دلیل بر پرداخت وجه آن و انصراف شاکی از شکایت است مگر این که خلاف این امر ثابت گردد” پس هرگز چک را جهت اصلاح، تعویض، و … در اختیار صادر کننده آن قرار ندهید. چون در اختیار داشتن چک توسط او به معنای پرداخت دین است. یعنی وی می تواند مدعی شود که وجه چک را پرداخته و چک را پس گرفته است. و این شمایید که باید ثابت کنید که اینطور نبوده است که کار بسیار مشکل و زمانبری است.
سعی کنید هر وقت که خواستید از کسی چک دریافت کنید حتما به بانک بروید و تقاضای استعلام از حساب صاحب چک را بکنید و اگر مطمئن شدید که سابقه چک برگشتی ندارد، با او معامله کنید. برای انجام این کار بهتر است در ساعات اداری معاملات خود را انجام دهید چون اگر به بعد از ظهر موکول کنید دیگر بانکی پاسخگوی شما نخواهد بود و نمیتوانید استعلام حساب شخص را مشاهده کنید. ناگفته نماند وقتی که استعلام میگیریم یا این که میدانیم طرف مقابل آدم خوش حسابی است با خیال راحت تری معامله می کنیم و از نگرانی و دغدغه پس از انجام معامله تا حدودی به دور خواهیم بود (لازم به ذکر است این کار بطور سیستماتیک صورت نمیگیرد و به سلیقه کارمند و رئیس شعبه بستگی دارد. چرا که یکی از وظایف بانک ها رسم رازداري و امانتداري در قبال مشتریان است؛ چه جنبه مثبت چه جنبه منفي).
تأييديه چك بايد با مشخصات كامل شامل، نام كامل گيرنده چك (شخص حقيقي يا حقوقي)، شماره حساب بانكي مربوط و مبلغ چك بصورت عددي و حروفي، كه به امضاءهاي مجاز دستگاه اجرايي ذيربط ميرسد، با درج شماره و صدور و ارسال آن جداگانه به شعبه بانك مربوط تهيه گردد. تحویل اصل چک به ذینفع ممنوع میباشد.
هر كس با علم به بسته بودن حساب بانكي خود مبادرت به صدور چك نمايد عمل وي در حكم صدور چك بي محل خواهد بود و به حداكثر مجازات مندرج در ماده 7 قانون چک (به حبس تعزيري از شش ماه تا دو سال و حسب مورد به پرداخت جزاي نقدي معادل يك چهارم تمام وجه چك يا يك چهارم كسر موجودي هنگام ارائه چك به بانك) محكوم خواهد شد و مجازات تعيين شده غير قابل تعليق است.
همه ماهه صورت مغایرت بانکی تهیه گردد و موارد مغایرت میبایست رفع گردد و همچنین اقدام در خصوص پیگیری و ابطال چکهای بین بانکی بیش از سه ماه نیز صورت گیرد
